De cultuur is geen onbewoond eiland

18 dic

Het eiland is land dat boven de zee uitsteekt. Het wordt door de zee beschermt, afgescheiden en verwijderd van de continenten. Zijn land lijkt vast, uitgestrekt, theater van duizenden gebeurtenissen en migranten, die zich er hebben gevestigd door het te manipuleren, te corrumperen en te verouderen. Het eiland is vloeibaar, besloten. Het kan opnieuw worden bewoond en vernieuwd. Het kan een wereld in een wereld zijn, met eigen regels. Denk maar aan Atlantis, Utopia en het eiland van Robinson Crusoe.

Hoeveel eilanden en utopieën zijn ontstaan en ten onder gegaan met de tijd? De filosoof Jacques Derrida schrijft: “Wat is een eiland? Er is geen wereld, er zijn alleen maar eilanden”. De gedachte aan het eiland creëert dus een nieuw beeld van de wereld waarin we leven, waarin het eiland model staat, en tegelijkertijd metafoor, project en uiting van verzet is.
Het eiland is een oord en dient als voorbeeld. De uiterlijke kenmerken zijn niet alleen natuurlijk en geografisch, maar vertonen ook sporen van het ingrijpen en de cultuur van de mens.

Daarom is het eiland een plek van ontdekking, van experimenten en van kennis, en staat het model voor hedendaagse culturen. Het levert de betekenis van het bestaan over en is eveneens betrokken bij processen van identitaire constructie/-deconstructie, van verval/afzondering en van het verlies/aanknopen van contacten. Het eiland loopt het risico om te worden verbannen. Het eiland is een kans op een nieuw begin, een nieuwe stichting, een herontdekking, een regeneratie, oud en nieuw. Het eiland is het andere land bij uitstek: het herbergt schatten of het is een vluchtoord, uitweg voor de zoektocht naar geluk.

Aan het einde van de horizon, is het eiland de spiegel van dat wat wij zijn. Het eiland is de oervorm van dat wat ons drijft en beweegt. Michel Tournier vergelijkt het eiland met de diastole en de systole, de ontspanning en de samentrekking, van het menselijk hart. Het eiland is de magische cirkel die ons omhult en beschermt: een veilige plek, zelfvoorzienend, het kosmisch ei en de Tuin van Eden.

Het eiland, eicel omhult door de amniotische zee, staat symbool voor het moederlijke: ‘terug naar de moederschoot’. De cultuur van het vrouwelijke/moederlijke wordt opnieuw geïnterpreteerd in termen van culturele generativiteit, als draagster van een bepaalde houding ten opzichte van de mens. Ontvangst, compassie, bescherming, zorg, schenking, verbintenis met het leven zijn de onontbeerlijke voorwaarden voor de cultuur van verscheidenheid die wij met ons culturele programma willen delen.

We zijn ook mentaal bezig met het eiland. De gedachte hieraan krijgt vorm en komt voort uit een ondoorgrondelijke, donkere diepte, vol van leven: “Eilanden zijn zoals ideeën. Verwaarloosd en fascinerend. Ze werken als opslagruimte: sinds de schepping van het eerste poëem vangen ze verhalen en bieden ze onderdak aan mensen” (Maylis de Kerangal).

Het eiland is een afbeelding, een symbool, een idee. En tegelijkertijd is het een concrete en tastbare plek, onderhevig aan stromen van connecties, een kruising van aankomsten en vertrekken: “Men vertrekt, men komt. Het eiland nodigt zich zelf uit om de omringende zee over te steken, bij andere landen aan wal te komen» (Jean-Luc Nancy). Het is inderdaad permeabel, open.

Door het complexe gedachtegoed over het eiland onder de loep te nemen, ontdekken we de mythische en archaïsche wortels van iedere rationele constructie. Het betekent bovendien om op een beeld-plaats datgene te projecteren dat nodig is om te herzien en te verwerpen: opsluiting, valkuil, het angstaanjagende mysterie. Het is het rijk van dualismen: opening/sluiting, ontvangst/uitsluiting, vrijheid/opsluiting, verbintenis/afstand. Deze identitaire dualiteiten zullen we uitwerken volgens de richtlijnen en het culturele programma van “Procida Capitale Italiana della Cultura 2021”. We zullen van de gelegenheid gebruik maken om de bevoorrechte positie van het eiland te benadrukken en de voortdurende tegenstellingen, de eeuwige strijd tussen het gevoel van herkomst en de behoefte om ‘anders’ te zijn, in kaart te brengen.

De ervaringen, die op en door het eiland aan de oppervlakte komen, die de kandidaatstelling begeleiden en sturen, brengen feiten en gebeurtenissen in kaart: punt na punt, geen enkele verbeelde of fictieve plaats wordt echt concreet of laat zich ontdekken en vinden. In de omgeving en in de plaatsen op het eiland worden laboratoria neergezet waarbinnen het dagelijks leven, de natuurelementen en de culturele expressiviteit instrumenten zijn van een evoluerend menselijk project. De projecten hebben een dubbel verkenningsniveau. Het eerste, horizontale, niveau beschrijft het creatieve oppervlak van het eiland zoals het ons voorkomt, met de cyclus van zijn vitale en culturele gewaarwordingen. Deze route heeft een verticale diepgang die een authentieke reis voorstelt, een miniatuur van de hedendaagse potentie waarin het idee van vooruitgang, wetenschap en technologie de mens in het centrum van zijn eigen geheugen plaatst en dus van zijn eigen vermogen om grip te krijgen op de toekomst, waardoor hij zich bewust wordt niet op doorreis, maar inwoner te zijn.

Vertaald door Frianne Zevenbergen en Franco Paris.